توسط : اگر در حال صحبت کردن، غذا خوردن، یا حتی نفس کشیدن، دهانتان آنقدر خشک میشود که انگار در کویر هستید، این مطلب برای شماست. این حس ناخوشایند، که به نام خشکی دهان یا زروستومیا (Xerostomia) شناخته میشود، بسیار فراتر از یک ناراحتی ساده است. شاید تا به حال به این فکر نکرده باشید که بزاق دهان شما چه نقش حیاتی در حفظ سلامتتان ایفا می‌کند. اما وقتی تولید بزاق متوقف میشود، مشکلات بسیاری از جمله پوسیدگی دندان، مشکلات گوارشی و حتی اختلال در صحبت کردن به وجود می‌آید.
خشکی دهان یک عارضه شایع است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان با آن درگیرند. این مشکل می‌تواند در اثر عوامل مختلفی مانند مصرف برخی داروها، بیماری‌های زمینه‌ای یا حتی عادت‌های روزمره ایجاد شود. اما چرا باید به این عارضه توجه کرد؟ زیرا این خشکی ساده، می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی‌تر در بدن شما باشد و در صورت عدم درمان، عوارض جبران‌ناپذیری به بار آورد. در این مقاله، ما به شما نشان می‌دهیم که خشکی دهان فقط یک حس زودگذر نیست؛ بلکه زنگ خطری است که نباید آن را نادیده گرفت.
بزاق دهان، نقش‌های شگفت‌انگیزی در بدن شما دارد. شاید مهم‌ترین نقش آن، محافظت از دهان در برابر باکتری‌ها و میکروب‌ها باشد. بزاق با شستشوی ذرات غذا و اسیدهایی که توسط باکتری‌ها تولید می‌شوند، به پیشگیری از پوسیدگی دندان کمک می‌کند. همچنین، بزاق حاوی آنزیم‌هایی است که فرآیند هضم غذا را از همان لحظه ورود به دهان آغاز می‌کنند و به بلع آسان‌تر غذا کمک می‌کنند. بدون بزاق کافی، صحبت کردن و بلعیدن دشوار میشود و احتمال عفونت‌های دهانی به شدت افزایش می‌یابد. همانطور که گفته شد، خشکی دهان به معنای کاهش یا توقف تولید بزاق است. این عارضه در اصطلاح پزشکی زروستومیا نامیده میشود. زروستومیا می‌تواند به صورت موقتی یا دائمی رخ دهد و شیوع آن در میان افراد مسن و کسانی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند، بیشتر است. بر اساس تحقیقات، تقریباً ۲۰ درصد از افراد مسن از این مشکل رنج می‌برند.
علت خشکی دهان چیست؟
خشکی دهان، این عارضه شایع، می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد:
- کم‌آبی بدن یکی از ساده‌ترین علل است که با نوشیدن کمتر آب یا از دست دادن مایعات از طریق تعریق، استفراغ یا اسهال ایجاد میشود.
- بیماری‌های خودایمنی مانند سندرم شوگرن، که غدد بزاقی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، نیز می‌تواند باعث آن شود.
- داروهایی مانند آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای فشار خون یا داروهای افسردگی اغلب این مشکل را ایجاد می‌کنند.
- سیگار کشیدن
- خروپف یا مشکلات سینوسی
- علاوه بر این، درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی در ناحیه سر و گردن می‌توانند این وضعیت را بدتر کنند.
- قرار گرفتن طولانی در معرض گرما و تشنگی هم باعث کاهش آب بدن و احساس خشکی در گلو و دهان میشود.
- تنفس با دهان: این اتفاق که بیشتر در زمان مسدود شدن مجاری بینی به دلیل سرماخوردگی و آنفلوانزا یا حساسیت‌های فصلی ایجاد میشود و همچنین در خواب که برخی از افراد با دهان نفس می‌کشند باعث میشود که چنین احساسی را تجربه کنند.
علت دیگری که باعث احساس خشکی دهان میشود، مصرف دخانیات و مشروبات الکلی است، الکل باعث جذب رطوبت دهان میشود و در نتیجه مصرف آن این عارضه را تشدید می‌کند. مواد مخدر هم باعث آسیب به غدد تولید کننده بزاق میشود و در طولانی مدت باعث کاهش تولید بزاق میشود که بوی بد دهان را هم به دنبال دارد. همچنین مصرف این مواد یکی از دلایل ابتلا به سرطان‌های دهان محسوب میشود.
بیماری‌هایی مانند دیابت به دلیل کاهش آب بدن و افزایش ادرار یکی از دلایل شایع ایجاد این مشکل هستند. همچنین، بیماری‌هایی مانند اوریون، کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12، اختلالات تیروئید می‌توانند چنین عوارضی را در بدن ایجاد کنند.
با توجه به آنچه از علت‌های این عارضه گفتیم متوجه شدیم که گاهی این خشکی در ناحیه دهان می‌تواند نشانه یک بیماری یا از عوارض مصرف یک ماده یا دارو باشد پس در صورت تداوم آن باید با مراجعه به پزشک، علت را پیدا و طبق آن بیماری را درمان کرد.
علائم خشکی دهان چیست؟
از مهم‌ترین علائم خشکی دهان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خشکی و چسبندگی در دهان
- بزاق غلیظ و چسبنده
- دشواری در تنفس، جویدن، بلع و صحبت کردن
- زبان خشک یا شیاردار و مشکلات استفاده از دندان مصنوعی
- چسبیدن رژ لب به دندان‌ها و تشنگی مکرر
- زخم یا شکاف پوست در گوشه‌های دهان،
- گرفتگی صدا،
- گلودرد و احساس سوزش در گلو
- ترک خوردن و پوسته پوسته شدن لب‌ها
- سوزش و ترک در سطح زبان اشاره کرد. این علائم گاهی با اختلالات تکلم و سختی در تنفس نیز همراه هستند.
- بوی بد دهان
علائم خشکی دهان معمولاً با احساس چسبندگی و خشکی در داخل دهان همراه است. زبان ممکن است خشک و زبر شده و بلع غذا سخت‌تر شود. این حالت گاهاً باعث بروز بوی بد دهان و مشکلاتی در جویدن می‌گردد. اگر این علائم بیش از دو هفته ادامه داشته و با نوشیدن آب بهبود نیابد، احتمال وجود مشکل جدی‌تری وجود دارد. همچنین در صورتی که خشکی دهان با خشکی چشم یا درد مفاصل همراه باشد، لازم است به پزشک مراجعه شود. (به نقل از پذیرش ۲۴)
عوارض خشکی دهان
عوارض خشکی دهان (زروستومیا) ناشی از کاهش ترشح بزاق بسیار متنوع و تاثیرگذار بر سلامت کلی بدن است. بزاق علاوه بر تسهیل فعالیت‌های دهان و دندان، نقش مهمی در محافظت دندان‌ها در برابر باکتری‌ها و میکروب‌ها دارد. بنابراین کاهش بزاق موجب افزایش خطر بیماری‌های لثه و عفونت‌های دهان و دندان میشود که این عفونت‌ها می‌توانند سلامت قلب را نیز تحت تاثیر قرار دهند.
کاهش بزاق همچنین مشکلاتی در بلع و هضم غذا ایجاد می‌کند که منجر به اختلالات گوارشی میشود. از عوارض دیگر خشکی دهان می‌توان به زخم دهان، ایجاد ترک یا زخم در گوشه دهان و لب‌ها، عفونت قارچی دهان (برفک)، و مشکل در استفاده از دندان مصنوعی اشاره کرد. علاوه بر این، تغذیه ضعیف ناشی از دشواری در جویدن و بلع نیز از پیامدهای شایع خشکی دهان است. بیماری‌هایی مانند ذات‌الریه و گلودرد نیز افراد مبتلا به خشکی دهان را تهدید می‌کنند و می‌توانند به دلیل محیط خشک و عدم وجود بزاق کافی در دهان، ایجاد شوند. این عوارض به مرور در صورت عدم درمان می‌توانند کیفیت زندگی فرد را به شدت کاهش دهند و نیازمند توجه و مدیریت پزشکی هستند.
درمان خشکی دهان
۱) درمان‌های خانگی خشکی دهان
برای درمان خانگی خشکی دهان، نخست باید به تأمین رطوبت مورد نیاز بدن و دهان توجه کرد. نوشیدن حداقل هشت لیوان آب در روز و مصرف غذاهای آبکی مثل سوپ و آبمیوه‌ها به حفظ هیدراته ماندن کمک زیادی می‌کند. همچنین، جویدن آدامس بدون قند یا مکیدن آب‌نبات فاقد قند باعث تحریک غدد بزاقی و افزایش تولید بزاق میشود که نقش مهمی در مرطوب کردن دهان دارد. استفاده از مرطوب‌کننده هوا و بخور در محیط خانه به خصوص در فصل زمستان، به بهبود خشکی دهان کمک می‌کند.
از دیگر روش‌های مؤثر، مصرف بیشتر سبزیجاتی مانند هویج و کرفس است که به دلیل داشتن آب زیاد، رطوبت بدن را افزایش می‌دهند. غرغره کردن آب و نمک قبل از خواب و مصرف شربت لیمو و عسل نیز می‌توانند خشکی دهان در هنگام خواب را کاهش دهند. استفاده از دهانشویه‌های فاقد الکل و اسپری‌های بزاق مصنوعی به بازگرداندن رطوبت دهان و جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها کمک می‌کند.
از یکسو بهتر است عادات مضر مانند سیگار کشیدن، مصرف کافئین و الکل که باعث افزایش خشکی می‌شوند کاهش یابند، و از سوی دیگر تنفس صحیح از راه بینی به جای دهان، به ویژه هنگام خواب، به حفظ رطوبت دهان کمک می‌کند. در صورتی که خشکی دهان به دلیل داروهای مصرفی باشد، مشاوره با پزشک برای تغییر دارو یا تنظیم دوز آن از اهمیت بالایی دارد. این روش‌های ساده و خانگی می‌توانند به طور مؤثری خشکی دهان را کاهش داده و به بهبود کیفیت زندگی کمک کنند.
۲) داروها و درمان‌های پزشکی برای خشکی دهان
در مواردی که درمان‌های خانگی برای خشکی دهان کافی نباشد، پزشک ممکن است داروهایی را جهت افزایش تولید بزاق تجویز کند. از جمله این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پیلوکارپین که باعث تحریک غدد بزاقی میشود و در بهبود خشکی دهان مؤثر است.
- برم هگزین و سویملین نیز داروهای دیگری هستند که برای همین منظور کاربرد دارند.
- در موارد شدید خشکی دهان، استفاده از دهانشویه‌های تجویزی یا ژل‌های مرطوب‌کننده به تسکین علائم کمک می‌کند.
خشکی دهان ممکن است ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای خاصی مثل سندرم شوگرن یا سرطان باشد که در این صورت درمان تخصصی و جامع‌تری لازم است. اگر خشکی دهان همزمان با خشکی چشم رخ دهد، احتمال وجود سندرم شوگرن مطرح میشود که نیازمند بررسی‌های دقیق‌تری است. همچنین در بیماری‌هایی مانند دیابت یا پارکینسون که خشکی دهان یکی از عوارض آن‌هاست، کنترل بیماری اصلی نقش مهمی در درمان دارد.
پزشکان قبل از تجویز دارو، به طور کامل سابقه دارویی بیمار و وجود بیماری‌های زمینه‌ای مرتبط با خشکی دهان را بررسی می‌کنند تا بهترین درمان متناسب با شرایط هر فرد را پیشنهاد دهند. در مواردی که افزایش بزاق از طریق دارو مقدور نباشد، استفاده از بزاق مصنوعی به عنوان یکی از راهکارهای کمکی مطرح میشود. این روش‌ها در کنار سایر درمان‌ها می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به خشکی دهان کمک کند.
۳) درمان خشکی دهان با طب سنتی
در طب سنتی، خشکی دهان عموماً ناشی از طبع و مزاج فرد است و به ویژه در کسانی که طبع صفراوی و سودایی دارند، این مشکل بیشتر مشاهده میشود. این افراد به دلیل خشک‌مزاج بودن، علاوه بر خشکی دهان، علائمی مانند خشکی پوست، سوزش و خارش چشم‌ها و حتی مشکلات گوارشی مثل یبوست را تجربه می‌کنند. بنابراین، درمان خشکی دهان در طب سنتی علاوه بر رفع مشکل موضعی، به اصلاح مزاج و افزایش رطوبت بدن نیز توجه دارد.
درمان‌های طبیعی مؤثر برای افزایش رطوبت دهان
- استفاده از شربت سکنجبین است که ترکیبی از سرکه و عسل بوده و به حفظ رطوبت دهان کمک زیادی می‌کند.
- مصرف خاکشیر به عنوان یک داروی طبیعی برای افزایش رطوبت و رفع خشکی بدن توصیه شده است.
- غرغره کردن آب خیسانده گیاهانی مثل خرفه و به دانه می‌تواند به کاهش خشکی و التهاب در ناحیه گلو و دهان کمک نماید.
- آلوئه‌ورا با ژل مرطوب‌کننده خود نقش مؤثری در رفع خشکی دهان دارند.
- زنجبیل نیز با تحریک ترشح بزاق، خشکی دهان را کاهش می‌دهد.
- ریشه هالی هاک و ریشه گل ختمی از دیگر گیاهان مرطوب‌کننده و نرم‌کننده هستند که باعث بهبود شرایط می‌شوند.
- فلفل دلمه‌ای هم به دلیل خاصیت ایجاد ترشح بزاق، می‌تواند به کاهش خشکی دهان کمک کند.
برای افراد با طبع خشک، توصیه میشود پس از استحمام از کرم‌های مرطوب‌کننده یا روغن‌های طبیعی برای روغن‌مالی بدن استفاده کنند تا خشکی پوست و سایر علائم خشکی مزاج کاهش یابد و به تدریج وضعیت کلی مزاج بهبود پیدا کند که این امر بر رفع خشکی دهان نیز تأثیر مستقیم خواهد داشت. (به نقل از مجله دکترتو)
سوالات متداول
خشکی دهان در شب نشانه چیست؟
خشکی دهان در شب معمولاً به دلیل کاهش طبیعی تولید بزاق در خواب است، اما می‌تواند نشانه‌ای از مشکلاتی مانند تنفس دهانی، خروپف، آپنه خواب (اختلال تنفسی در خواب)، کم‌آبی بدن، یا بیماری‌هایی مثل سندروم شوگرن باشد. تنفس از راه دهان مهم‌ترین عامل خشکی دهان در شب است که به علت گرفتگی بینی یا عادات نادرست ایجاد میشود و باعث تبخیر رطوبت دهان میشود. همچنین برخی داروها و شرایط پزشکی می‌توانند این مشکل را تشدید کنند
چه بیماری هایی باعث خشکی دهان میشود؟
بیماری‌های متعددی می‌توانند باعث خشکی دهان شوند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به دیابت، سندرم شوگرن (بیماری خودایمنی که به غدد بزاقی حمله می‌کند)، فیبروز کیستیک (بیماری ژنتیکی)، بیماری‌های خودایمنی دیگر مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید، کم‌کاری تیروئید، سرطان و درمان‌های پرتودرمانی و آسیب عصبی اشاره کرد. همچنین استرس مزمن و برخی از عفونت‌ها نیز می‌توانند خشکی دهان را تشدید کنند.
علت خشکی دهان در صبح چیست؟
خشکی دهان در صبح عمدتاً به دلیل کاهش تولید بزاق در طول شب رخ می‌دهد. چرا که غدد بزاقی در خواب کمتر فعال هستند. همچنین تنفس از دهان به ویژه اگر فرد هنگام خواب دهانش باز باشد، می‌تواند باعث خشکی دهان شود. علاوه بر این، کم آبی بدن، مصرف برخی داروها، خشکی هوای محیط خواب، عادات غذایی ناسالم و مشکلاتی مانند آپنه خواب یا خروپف می‌توانند از عوامل دیگر این مشکل باشند.
منابع: