توسط : امروزه انزوا و تنهایی و افسردگی‌ها بیش از هر دوره ای در تاریخ شده است و نگهداری از حیوانات خانگی بیش از هر زمان دیگری رواج یافته است. این پدیده به‌ویژه در دوران همه‌گیری کووید-19، که افراد برای مقابله با قرنطینه و انزوای اجتماعی به دنبال همراهی بودند، شتاب گرفت. اما آیا این پیوند صرفاً یک واکنش به شرایط بیرونی است یا ریشه‌های عمیق‌تری در نیازهای روان‌شناختی انسان دارد؟ شواهد علمی نشان می‌دهد که رابطه میان انسان و حیوان خانگی، فراتر از یک سرگرمی ساده، یک تعامل زیست‌شناختی و روان‌شناختی پیچیده است که می‌تواند به طور قابل توجهی بر سلامت ذهنی و جسمی ما تأثیر بگذارد.
در ادامه، تأثیرات روان‌شناختی و جسمانی این پیوند، تفاوت‌های اثرگذاری حیوانات مختلف و همچنین چالش‌های مهم و حیاتی پیش از تصمیم‌گیری برای پذیرش یک حیوان خانگی مورد تحلیل قرار خواهد گرفت تا تصویری جامع و متعادل از این رابطه عمیق ارائه شود.
تاثیرات نگهداری حیوانات خانگی بر سلامت روان و جسم
کاهش استرس و اضطراب
یکی از مهم‌ترین و فوری‌ترین تأثیرات تعامل با حیوانات خانگی، کاهش سطح استرس است. مطالعات نشان می‌دهند که تنها پنج دقیقه بازی یا نوازش با یک حیوان خانگی می‌تواند منجر به کاهش قابل توجهی در هورمون‌های مرتبط با استرس شود. این مکانیسم فیزیولوژیک با کاهش سطح کورتیزول، که به عنوان هورمون اصلی استرس شناخته می‌شود، آغاز می‌شود. برای مثال، یک مطالعه دانشگاهی بر روی 249 دانشجو نشان داد که گروهی که تنها ۱۰ دقیقه با گربه‌ها تعامل داشتند، پس از این مداخله، کاهش چشمگیری در سطح کورتیزول بزاق خود تجربه کردند.
هم‌زمان با کاهش کورتیزول، تعامل با حیوانات به افزایش سطح هورمون‌های کلیدی دیگری نیز منجر می‌شود که به آرامش سیستم عصبی و ایجاد حس خوشایندی کمک می‌کنند. بازی با سگ یا گربه باعث افزایش ترشح سروتونین و دوپامین می‌شود. این هورمون‌ها که به “هورمون‌های شادی‌آور” معروف هستند، نقش مهمی در تنظیم خلق و خو و ایجاد حس رضایت دارند. همچنین، نوازش یک حیوان خانگی باعث ترشح هورمون اکسی‌توسین، موسوم به “هورمون عشق”، می‌شود که نقش مستقیمی در کاهش استرس و تقویت پیوند عاطفی دارد.
بررسی‌ها نشان می‌دهند که ترشح اکسی‌توسین یک فرآیند یک‌طرفه نیست. بلکه یک چرخه بازخورد مثبت بین انسان و حیوان ایجاد می‌کند. تحقیقات نشان داده است که اکسی‌توسین در بدن سگ‌ها نیز ترشح می‌شود و باعث می‌شود چهره‌های خندان انسان را جذاب‌تر و چهره‌های عصبانی را کمتر تهدیدآمیز درک کنند. این یافته نشان‌دهنده یک پیوند بیولوژیکی عمیق و متقابل است که پایه و اساس رابطه عاطفی میان دو گونه را شکل می‌دهد. این مکانیسم‌های فیزیولوژیک دلیل اصلی استفاده از حیوانات درمانی، به‌ویژه سگ‌ها و اسب‌ها، در محیط‌های بالینی مانند بیمارستان‌ها و خانه‌های سالمندان است.
مقابله با انزوا و تقویت روابط اجتماعی
حیوانات خانگی به عنوان “تسهیل‌گر اجتماعی” عمل می‌کنند و نقش بسزایی در کاهش انزوا و تقویت روابط میان انسان‌ها دارند. این موجودات یک موضوع مشترک برای شروع گفتگو فراهم می‌کنند و می‌توانند اضطراب اجتماعی را تسکین دهند. برای مثال، یک پیاده‌روی ساده با سگ اغلب به گفتگو با سایر صاحبان سگ منجر می‌شود، که این امر به افزایش دایره اجتماعی و کاهش احساس انزوا کمک می‌کند. این پدیده برای افراد خجالتی یا منزوی، و حتی در موارد خاص برای کودکان مبتلا به اوتیسم، بسیار مفید است چرا که تعامل با حیوان خانگی می‌تواند مهارت‌های ارتباطی را تقویت کرده و به آن‌ها کمک کند تا با همسالان خود راحت‌تر ارتباط برقرار کنند.
مزایای ارتباط اجتماعی که از این طریق حاصل می‌شود، خود به بهبودهای روان‌شناختی گسترده‌تری منجر می‌شود. بر اساس مطالعات، افزایش ارتباطات اجتماعی با تقویت عزت نفس، کاهش اضطراب و افسردگی، بهبود مهارت‌های تنظیم هیجانی و عملکرد شناختی و افزایش همدلی و اعتماد به دیگران مرتبط است.
افزایش عزت نفس و حس مسئولیت‌پذیری
مراقبت از یک موجود زنده، حس هدفمندی و مفید بودن را به فرد می‌بخشد که مستقیماً با افزایش عزت نفس مرتبط است. این حس “مورد نیاز بودن” می‌تواند برای افراد تنها، به‌ویژه سالمندانی که ممکن است احساس بی‌مصرفی کنند، حیاتی باشد و به آن‌ها انگیزه می‌دهد تا فعال بمانند.
افزون بر این، حیوانات خانگی بدون هیچ قید و شرطی صاحبان خود را دوست دارند و آن‌ها را بر اساس عملکرد یا مهارت‌هایشان قضاوت نمی‌کنند. این عشق بی‌قید و شرط، یک نیروی مقابله‌کننده قوی در برابر احساسات منفی مانند استرس و غم است. همچنین، نگهداری از حیوانات خانگی به کودکان درس‌های مهمی از زندگی می‌آموزد. مسئولیت‌پذیری، اعتماد و دلسوزی از جمله مهم‌ترین مهارت‌هایی هستند که با مراقبت از نیازهای اساسی یک حیوان به دست می‌آیند.
تأثیر بر سلامت قلب و عروق
صاحبان حیوانات خانگی اغلب سلامت قلبی-عروقی بهتری دارند. مطالعات نشان می‌دهند که این افراد دارای فشار خون پایین‌تر، سطح تری گلیسیرید و کلسترول کمتری نسبت به افراد بدون حیوان خانگی هستند. یک تحقیق بر روی افراد مبتلا به فشار خون بالا نشان داد که نگهداری از یک سگ می‌تواند در عرض پنج ماه فشار خون آن‌ها را به طرز قابل توجهی کاهش دهد.
نکته قابل تأمل در این زمینه، تفاوت تأثیرگذاری گونه‌های مختلف است. یک مطالعه منتشرشده در ژورنال Vascular and Interventional Neurology نشان داد که افرادی که هرگز گربه نداشته‌اند، ۴۰ درصد بیشتر در معرض خطر مرگ ناشی از حمله قلبی قرار دارند. این در حالی است که چنین اثر مثبتی در صاحبان سگ مشاهده نشد. این یافته نشان می‌دهد که مکانیسم‌های تأثیرگذار ممکن است متفاوت باشند در مورد گربه‌ها، اثر آرامش‌بخش و توانایی آن‌ها در به حداقل رساندن استرس دلیل اصلی است، در حالی که در مورد سگ‌ها، عامل اصلی فعالیت فیزیکی و پیاده‌روی منظم است.
محرک فعالیت بدنی و سبک زندگی سالم
نگهداری از حیوانات خانگی، به ویژه سگ‌ها، افراد را به فعالیت بدنی منظم ترغیب می‌کند. پیاده‌روی روزانه با سگ تنها یک فعالیت ساده نیست، بلکه یک محرک قوی برای بهبود سلامت جسمانی است. این فعالیت به کنترل وزن، تقویت عضلات و پیشگیری از بیماری‌هایی مانند چاقی و دیابت کمک می‌کند. ارتباط بین این فواید جسمانی و سلامت روان یک چرخه مثبت ایجاد می‌کند زیرا ورزش و پیاده‌روی به خودی خود باعث بهبود خلق و خو و کاهش علائم افسردگی می‌شوند. بنابراین، حیوان خانگی به عنوان یک کاتالیزور عمل می‌کند که با ایجاد انگیزه برای حرکت، به طور غیرمستقیم هر دو بعد سلامت را ارتقا می‌دهد.
بررسی تخصصی: تأثیرات متفاوت حیوانات مختلف
هر گونه از حیوانات خانگی، با توجه به ویژگی‌های رفتاری و نیازهای خاص خود، فواید منحصر به فردی را برای سلامت روان صاحبانشان به ارمغان می‌آورند.
سگ‌ها (انگیزه، وفاداری و پویایی)
سگ‌ها به دلیل شخصیت وابسته و وفادار خود، حس مسئولیت‌پذیری و اعتماد به نفس را در صاحبانشان تقویت می‌کنند. آن‌ها به عنوان همراهان اجتماعی، پیاده‌روی‌های منظم را تشویق کرده و فرصت‌های فراوانی برای تعامل با دیگران فراهم می‌سازند. این پویایی و نیاز به تعامل، سگ‌ها را به گزینه‌ای ایده‌آل برای افرادی تبدیل می‌کند که به دنبال انگیزه برای فعالیت و کاهش انزوای اجتماعی هستند.
گربه‌ها (کمک به احساس آرامش و استقلال)
گربه‌ها نمونه‌های بارز “زندگی در لحظه” هستند. شخصیت نسبتاً مستقل آن‌ها به صاحبانشان کمک می‌کند تا با آرامش بیشتری در لحظه حال زندگی کنند و از دغدغه‌های روزمره فاصله بگیرند. اثرات آرام‌بخش نوازش گربه و ارتباط آن‌ها با کاهش ریسک حمله قلبی، آن‌ها را به همدمی عالی برای کاهش استرس و فشارهای زندگی مدرن تبدیل کرده است.
پرندگان
فواید نگهداری از پرندگان فراتر از تعامل فیزیکی است. تحقیقات نشان می‌دهد که صرفاً شنیدن صدای آواز پرندگان می‌تواند سطح استرس و کورتیزول را کاهش دهد و حس رضایت و شادی را تا هشت ساعت پس از تجربه در فرد حفظ کند. این موجودات اجتماعی همچنین می‌توانند با تعامل و تقلید صدا، به تقویت عملکرد شناختی در افراد مسن کمک کنند.
ماهی‌ها
نگهداری از ماهی در آکواریوم نیازی به تعامل فیزیکی ندارد، اما فواید روان‌شناختی عمیقی به همراه دارد. تماشای حرکات آرام و رنگارنگ ماهی‌ها می‌تواند به کاهش چشمگیر استرس، اضطراب، و حتی فشار خون و ضربان قلب کمک کند. این فعالیت برای افرادی که در محیط‌های پرفشار کار می‌کنند، یک روش طبیعی و مؤثر برای تمرکززدایی و دستیابی به آرامش ذهنی است. آکواریوم‌ها اغلب در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به همین منظور استفاده می‌شوند.
جوندگان (خرگوش، همستر)
حیواناتی مانند خرگوش و همستر به دلیل نیاز کمتر به فضا، گزینه‌ای مناسب برای آپارتمان‌نشین‌ها هستند. نگهداری از خرگوش به طور خاص به کاهش سطح کورتیزول و افزایش سروتونین کمک می‌کند. این حیوانات کوچک می‌توانند ابزار آموزشی مؤثری برای آموزش حس مسئولیت‌پذیری به کودکان باشند.
قبل از تصمیم گیری چه مواردی را باید مدنظر داشته باشیم؟
با وجود تمامی مزایای اثبات شده، نگهداری از حیوان خانگی یک تصمیم بزرگ و نیازمند تعهد، آگاهی و مسئولیت‌پذیری است. نادیده‌گرفتن چالش‌های احتمالی می‌تواند به مشکلات مالی، بهداشتی و حتی روان‌شناختی منجر شود.
مسئولیت و تعهد مالی سنگین
برخلاف تصور اولیه، هزینه‌های نگهداری از حیوانات خانگی می‌تواند قابل توجه و در مواردی بسیار سنگین باشد. در حالی که برخی منابع قدیمی‌تر ارقام پایین‌تری را نشان می‌دهند، داده‌های اخیر نشان‌دهنده افزایش شدید هزینه‌ها هستند. این هزینه‌ها شامل موارد زیر است:
- هزینه‌های ماهانه: غذای مخصوص، مکمل‌ها و لوازم بهداشتی مانند شامپو و خاک گربه.
- هزینه‌های اولیه: خرید حیوان، قفس یا جای خواب، ظرف غذا، باکس حمل و اسباب‌بازی.
- هزینه‌های درمانی: ویزیت‌های دوره‌ای دامپزشکی، واکسیناسیون (مانند واکسن هاری، سه‌گانه، و هفت‌گانه)، انگل‌تراپی و جراحی‌های احتمالی.
بر اساس داده‌های به‌روز، هزینه نگهداری از سگ و گربه می‌تواند به طور میانگین از ۵۰۰ هزار تومان تا ده‌ها میلیون تومان در ماه متغیر باشد. همچنین، هزینه واکسیناسیون سالانه نیز می‌تواند به چندین میلیون تومان برسد.
خطرات بهداشتی و ایمنی
حیوانات خانگی ممکن است ناقل برخی بیماری‌ها و عفونت‌ها باشند که به انسان منتقل می‌شوند. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به عفونت‌های باکتریایی (مانند سالمونلا و کمپیلوباکتر)، انگل‌ها (مانند کرم‌های لوله‌ای) و عفونت‌های قارچی اشاره کرد. علاوه بر این، خطرات فیزیکی مانند گاز گرفتن یا خراش نیز وجود دارد که می‌تواند منجر به زخم و عفونت شود.
کودکان، به‌ویژه کودکان زیر پنج سال و نوزادان، به دلیل عدم درک رفتار حیوان و سیستم ایمنی در حال رشد، آسیب‌پذیرتر هستند. برای کاهش این خطرات، رعایت بهداشت مداوم حیوان و محیط زندگی، شستن دست‌ها پس از تماس با حیوان و چکاپ‌های منظم دامپزشکی ضروری است.
عمر کوتاه این حیوانات و اینکه باید این واقعیت کنار بیاییم
یکی از تلخ‌ترین واقعیت‌های نگهداری از حیوانات، عمر کوتاه‌تر آن‌ها نسبت به انسان است. مرگ حیوان خانگی می‌تواند باعث غم و اندوهی عمیق شود که مشابه فقدان یک عضو خانواده است. این تجربه به ویژه برای کودکان، که ممکن است اولین مواجهه آن‌ها با مفهوم مرگ باشد، می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد.
روند سوگواری برای هر فردی متفاوت است و هیچ زمان‌بندی “عادی” ندارد روان‌شناسان توصیه می‌کنند که برای مقابله سالم با این فقدان، باید به خود اجازه ابراز غم و اندوه داد و از سرکوب احساسات خودداری کرد. همچنین، برای کمک به کودکان، نباید غم آن‌ها را نادیده گرفت و از خرید فوری یک حیوان خانگی جایگزین پرهیز کرد، زیرا این کار ممکن است باعث شود کودک احساس کند که غم و اندوه با جایگزینی قابل حل است.
| نوع حیوان خانگی | مزایای روان‌شناختی برجسته | چالش‌های رایج |
| سگ | افزایش تعامل اجتماعی، حس هدفمندی، انگیزه برای فعالیت بدنی | نیاز به زمان و فضای زیاد، هزینه‌های بالا، مسئولیت آموزشی سنگین |
| گربه | آرامش‌بخشی، کاهش استرس و ریسک قلبی، استقلال نسبی | نیاز به نگهداری از بستر، خطر آلرژی، شخصیت مستقل |
| پرنده | آرامش صوتی، تحریک شناختی (در گونه‌های سخنگو)، همراهی | نیاز به محیط آرام و محرک، حساسیت به دما و سر و صدا، عمر طولانی برخی گونه‌ها |
| ماهی | آرامش بصری، کاهش استرس و فشار خون، نیاز به تعهد کم | نیاز به نگهداری دقیق آکواریوم، عدم تعامل فیزیکی، هزینه‌های اولیه بالا |
| جونده | آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان، نیازهای نگهداری ساده | عمر کوتاه، خطر انتقال بیماری، حساسیت به استرس محیطی |
جدول برآورد هزینه‌های ماهانه نگهداری از حیوانات خانگی در ایران (بر اساس داده‌های ۱۴۰۴)
| نوع هزینه | سگ | گربه |
| غذا (تقریبی) | بسته به نژاد و برند: 500,000 تا 5,000,000 تومان | بسته به نژاد و برند: 300,000 تا 3,000,000 تومان |
| لوازم جانبی و بهداشتی | شامپو، برس، قلاده، لوازم بازی: 1,000,000 تا 5,000,000 تومان (یک‌بار مصرف) | خاک بستر، شامپو، ظرف غذا: 500,000 تا 3,000,000 تومان (یک‌بار مصرف) |
| واکسیناسیون (سالانه) | 800,000 تا 2,000,000 تومان | 900,000 تا 1,500,000 تومان |
| چکاپ و ویزیت دامپزشکی | از 110,000 تومان به بالا (هر ویزیت) | از 110,000 تومان به بالا (هر ویزیت) |
توجه: این ارقام برآوردی بوده و ممکن است بر اساس نژاد، سن، وضعیت سلامت و محل زندگی حیوان متغیر باشند.
نتیجه‌گیری
نگهداری از حیوانات خانگی یک رابطه منحصر به فرد است که می‌تواند به طور چشمگیری کیفیت زندگی انسان را ارتقا بخشد. این موجودات نه تنها با کاهش استرس، اضطراب و احساس تنهایی، به سلامت روان ما کمک می‌کنند، بلکه با تشویق به فعالیت بدنی و سبک زندگی سالم، سلامت جسمانی را نیز بهبود می‌بخشند. این پیوند عمیق که ریشه‌هایی در مکانیسم‌های زیست‌شناختی دارد، حس مسئولیت‌پذیری، همدلی و عشق بی‌قید و شرط را در وجود انسان تقویت می‌کند.
با این حال، این رابطه یک مسئولیت یک‌طرفه نیست. پذیرش یک حیوان خانگی مستلزم تعهد عاطفی، زمانی و مالی قابل توجهی است که نباید نادیده گرفته شود. از مدیریت هزینه‌های سنگین و رسیدگی به مسائل بهداشتی تا آمادگی برای سوگواری در زمان فقدان، این تصمیم باید با آگاهی کامل و سنجیدن تمامی جوانب اتخاذ شود. انتخاب آگاهانه و مسئولانه، نه تنها به رفاه حیوان کمک می‌کند، بلکه تضمین می‌کند که این پیوند عمیق به یک رابطه پایدار و سرشار از آرامش و شادی برای هر دو طرف تبدیل شود.
