شاید برای شما هم پیش آمده باشد که با خودتان فکر کنید چرا برخی افراد بهراحتی لاغر میمانند و برخی دیگر با هر تلاشی باز هم با اضافهوزن دستوپنجه نرم میکنند. آیا همه چیز به بشقاب غذایمان برمیگردد یا چیزی فراتر از آن در جریان است؟
علم امروز پاسخ جالبی برای این سؤالم دارد: ژنهای ما بخشی از این معما هستند. چاقی، که حالا یکی از بزرگترین چالشهای سلامتی در جهان به شمار میرود، نه تنها به عادات روزمره ما، بلکه به میراثی که از والدینمان به ارث بردهایم هم وابسته است.
در این مقاله قرار است سفری به دنیای ژنتیک و چاقی داشته باشیم و ببینیم که آیا واقعاً ژنهایمان سرنوشت وزنمان را رقم میزنند یا ما خودمان میتوانیم با انتخابهایمان این داستان را تغییر دهیم. پس اگر کنجکاوید بدانید که در این بازی ژنها و سبک زندگی، کدامیک دست بالا را دارند، تا آخر این مطلب همراه ما باشید.
چاقی و ژنتیک: آیا سرنوشت ما در ژنهایمان نوشته شده است؟
چاقی چیزی نیست که فقط با یک دلیل ساده توضیح داده شود، این موضوع مثل پازلی پیچیده است که تکههای زیادی در آن نقش دارند. یکی از این تکهها ژنهای ماست. تحقیقات نشان دادهاند که در بدن ما هزاران عامل ژنتیکی کوچک وجود دارد که با هم کار میکنند و میتوانند روی وزنمان تأثیر بگذارند. این عوامل بهقدری قدرتمند هستند که گاهی میتوانند تفاوت وزن قابل توجهی، مثلاً تا 13 کیلوگرم، بین افراد ایجاد کنند. اما این به این معنا نیست که اگر ژنهایمان ما را به سمت چاقی ببرند، هیچ راه فراری نداریم.
در واقع، این فقط بخشی از ماجراست. ژنها میتوانند ما را مستعد چاقی کنند، اما این که این استعداد به واقعیت تبدیل شود یا نه، به عوامل دیگری هم بستگی دارد که در ادامه به آنها میپردازیم.
سبک زندگی
حالا که میدانیم ژنها نقش مهمی در چاقی دارند، سؤال بزرگ این است: آیا میتوانیم با این سرنوشت ژنتیکی مقابله کنیم؟ جواب این سؤال خوشبختانه مثبت است.
یکی از مهمترین کشفهای علم امروز این است که عادات روزمره ما میتوانند حتی تأثیر ژنهایمان را کمرنگ کنند. به زبان ساده، اگر ژنهایتان شما را به سمت چاقی هل میدهند، با انتخاب یک سبک زندگی سالم میتوانید جلوی این حرکت را بگیرید.
منظور از سبک زندگی سالم چیست؟ چیزهایی مثل ورزش کردن منظم، خوردن غذاهای متعادل و مغذی، کم کردن زمان نشستنهای طولانی، نوشیدن کمتر الکل و داشتن خواب کافی. این عادات نه تنها وزن را کنترل میکنند، بلکه از بیماریهایی مثل دیابت یا مشکلات قلبی که با چاقی میآیند، هم جلوگیری میکنند.
برای کسانی که در خانوادهشان چاقی زیاد دیده میشود، این خبر خیلی امیدوارکننده است. حتی اگر از نظر ژنتیکی در معرض خطر باشید، با این تغییرات ساده میتوانید سلامتیتان را در دست بگیرید و نشان دهید که ژنها همه چیز را تعیین نمیکنند.
تعامل ژنتیک و سبک زندگی
جالب است بدانید که ژنها و سبک زندگی مثل دو بازیکن در یک زمین مشترک عمل میکنند. وقتی هر دوی اینها علیه شما باشند، یعنی هم ژنهای مستعد چاقی داشته باشید و هم عادات ناسالم، خطر چاقی خیلی بیشتر میشود. مثلاً افرادی که هم ژنهای پرخطر دارند و هم ساعتها بیتحرک میمانند یا غذاهای ناسالم میخورند، ممکن است تا سه برابر بیشتر از بقیه در معرض چاقی باشند.
اما این بازی دوطرفه یک جنبه مثبت هم دارد: اگر ژنهایتان شما را مستعد چاقی کرده باشند، ولی عادات سالمی داشته باشید، میتوانید این خطر را به اندازه کسانی که اصلاً ژن پرخطر ندارند، پایین بیاورید. این یعنی قدرت انتخابهای ما گاهی از ژنهایمان هم بیشتر است.
چگونه سبک زندگی میتواند ژنها را شکست دهد؟
یکی از نکات جالب این است که وزن بدن ما مثل یک پل بین ژنها و سلامتیمان عمل میکند. اگر بتوانیم با عادات سالم وزنمان را در محدوده طبیعی نگه داریم، حتی با وجود ژنهای مستعد چاقی، خطر بیماریهای مرتبط با آن را به شدت کم میکنیم. مثلاً کسانی که ژنهای پرخطر دارند ولی وزنشان را کنترل میکنند، احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی یا دیابت در آنها به اندازه کسانی است که هیچ استعداد ژنتیکی برای چاقی ندارند. این نشان میدهد که هرچند ژنها مهم هستند، اما این ما هستیم که با انتخابهایمان میتوانیم نتیجه نهایی را عوض کنیم.
۵ عادت سالمی که میتوانیم در پیش بگیریم
حالا که حرف از سبک زندگی سالم شد، بیایید کمی دقیقتر نگاه کنیم که چه کارهایی میتوانیم انجام دهیم.
ورزش کردن یکی از بهترین راههاست، حتی پیادهروی ساده یا دوچرخهسواری میتواند به سوزاندن کالری و قویتر شدن بدن کمک کند.
غذا خوردن هم نقش بزرگی دارد. خوردن میوهها، سبزیجات و غذاهایی که پر از مواد مغذی هستند، بدون این که وزنمان را بالا ببرند، انرژی لازم را به ما میدهند.
کم کردن زمان بیتحرکی هم خیلی مهم است. نشستن طولانی جلوی تلویزیون یا کامپیوتر میتواند خطر چاقی را بیشتر کند، پس بهتر است هر چند وقت یک بار بلند شویم و کمی حرکت کنیم.
الکل را هم کنار بگذارید، چون کالری زیادی دارد و ممکن است به مرور وزنتان را بالا ببرد.
در آخر، خواب خوب و کافی را نباید فراموش کنیم، وقتی کم میخوابیم، بدنمان بیشتر هوس غذا میکند و کنترل وزن سختتر میشود.
شاید با خودتان بگویید که اگر ژنهایم مرا به چاقی میکشانند، چرا باید این همه تلاش کنم؟ اما واقعیت این است که سبک زندگی سالم فقط برای وزن نیست، این انتخابها کیفیت زندگیمان را بهتر میکنند. وقتی عادات خوبی داشته باشیم، انرژی بیشتری داریم، بهتر میخوابیم و حتی استرسمان کمتر میشود. تازه، این حس را پیدا میکنیم که کنترل زندگیمان دست خودمان است. این که بدانیم میتوانیم با تغییر عاداتمان جلوی مشکلات را بگیریم، اعتمادبهنفسمان را بالا میبرد و انگیزه بیشتری برای ادامه این راه به ما میدهد.
ژنها چه چیزی برایمان دارند؟
هرچند علم تا الان چیزهای زیادی درباره ژنها و چاقی به ما یاد داده، اما هنوز همه چیز را نمیدانیم. بیشتر تحقیقاتی که تا امروز انجام شدهاند روی مردم اروپا بودهاند و برای فهمیدن این که این موضوع در جاهای دیگر دنیا چطور کار میکند، باید منتظر مطالعات بیشتری باشیم. در آینده شاید بتوانیم با آزمایشهای ژنتیکی بفهمیم که چه کسانی بیشتر در خطر چاقی هستند و برایشان برنامههای شخصی درست کنیم. این میتواند به ما کمک کند تا جلوی چاقی را قبل از این که شروع شود، بگیریم.
جمعبندی
چاقی داستان پیچیدهای است که هم ژنها و هم عاداتمان در آن نقش دارند. درست است که ژنها میتوانند ما را به سمت چاقی ببرند، اما این به این معنا نیست که هیچ کاری از دستمان برنمیآید.
با ورزش، غذا خوردن سالم، کم کردن بیتحرکی، محدود کردن الکل و خواب کافی، میتوانیم این مسیر را عوض کنیم و نه تنها وزنمان را کنترل کنیم، بلکه از بیماریهایی که با چاقی میآیند هم دور بمانیم. پس به جای این که ژنهایتان را سرزنش کنید، دست به کار شوید و با انتخابهایتان نشان دهید که سلامتیتان در دست خودتان است. آینده شما به چیزی که امروز انتخاب میکنید بستگی دارد.